درمان تشنج، انواع و علائم آن
درمان تشنج، انواع و علائم آن
تا به حال برایتان پیش آمده که فردی در یک مکان عمومی و به طور ناگهانی در جلوی چشمان شما دچار تشنج شود؟ آیا می‌دانید تشنج چیست و بر اثر چه عواملی ایجاد میشود؟ در این مواقع باید چه اقداماتی برای کمک به فرد بیمار انجام دهیم؟ در این مقاله مهم‌ترین اطلاعات را در مورد تشنج، علائم و روش‌های کنترل و مدیریت بهتر آن را در اختیارتان قرار می‌دهیم.
تعریف تشنج
تشنج در واقع یک فعالیت غیرطبیعی مغز است که در اثر تغییر در فعالیت الکتریکی آن، ایجاد میشود. این تغییر می‌تواند موجب بروز واکنش‌های شدید هیجانی شود یا هیچ نشانه‌ای نداشته باشد. نکته‌ی قابل توجه این است که فقط بیماری صرع موجب بروز تَشنج نمی‌شود، بلکه عوامل دیگری مانند تب بالا در کودکان، وجود عفونت در بدن، یا ضربه مغزی در ایجاد تشنج نقش دارند.
معمولا تشنج شدید شامل لرزش شدید و از دست رفتن کنترل بدن است. تشنج‌های خفیف با وجودی‌که علائم قابل توجهی ندارتد، ولی ممکن است نشان‌دهنده‌ی وجود مشکل بزرگی در بدن باشند. بنابراین از آنجا که بروز هر نوع تَشنج می‌تواند به آسیب‌دیدگی فرد منجر شود یا علامت هشداری مبنی بر وجود مشکلی جدی در بدن باشد، لازم است به آن اهمیت دهید و فورا برای بررسی دلایل و اقدام به درمان، به پزشک مراجعه کنید.
انواع تشنج
تشنج‌های گسترده
این تَشنج به دلیل رخ دادن در هر دو طرف مغز، هر دو طرف بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تشنج‌های گسترده خود به دو گروه تقسیم می‌شوند. اولین گروه، تشنج‌های صرع بزرگ (گرند مال) و تونیک کلونیک هستند و عموما در بیماران مبتلا به صرع ایجاد می‌شوند. دومین گروه، تشنج‌های صرع کوچک (پتی مال) هستند که به تشنج‌های غایب نیز معروفند. این دسته از تشنج‌ها علائم فیزیکی کمی دارند و معمولا شروع آن‌ها برای چند ثانیه طول می‌کشد. به علاوه به دلیل پنهان بودن علائم، ممکن است که اطرافیان بیمار متوجه نشوند و نتوانند درطول حمله به وی کمک کنند.
تشنج‌های جزئی
این تشنج‌ها نیز در بیماران مبتلا به صرع و به صورت پی در پی رخ می‌دهد. محل وقوع آن‌ها تنها در یک طرف مغز است و تنها یک طرف از بدن را نیز درگیر تَشنج می‌کند. این نوع از تشنج‌ها با نام‌های دیگری مانند تشنج فوکال، جکسونین و لوب گیجگاهی هم شناخته می‌شوند.
تشنج‌های غیرصرعی
این گروه از تشنج‌ها ناشی از آسیب‌هایی مانند ضربه به سر یا وجود بیماری است. بنابراین در صورت درمان بیماری، تشنج هم از بین خواهد رفت.
علائم تشنج
این امکان وجود دارد که بیماران هر دو نوع تشنج‌های جزئی و گسترده را به‌طور همزمان یا به دنبال هم تجربه کنند. معمولا حمله‌ی تَشنج از چند ثانیه تا حدود 15 دقیقه زمان می‌برد. گاهی قبل از شروع حمله علائم زیر در بیمار دیده میشود.
- لرزش بازوها و پاها به صورتی که فرد بر اثر آن چیزی را بیندازد.
- احساس ترس یا اضطراب ناگهانی
- تاری دید
- گیجی
- احساس ناراحتی در معده
- سردرد
- احساس خروج از بدن و برون‌فکنی
به علاوه نشانه‌های زیر در مورد شروع حمله هشدار می‌دهند:
- افتادن
- از دست دادن هوشیاری
- خروج آب دهان به صورت کف‌آلود
- اسپاسم غیرقابل‌کنترل ماهیچه‌ها
- به هم فشردن شدید دندان‌ها
- احساس مزه‌ی عجیب در دهان
- حرکت سریع و ناگهانی چشم‌ها
- گاز گرفتن زبان
- از دست دادن کنترل مثانه
- ایجاد صداهای غیرطبیعی
- تغییر ناگهانی در خلق و خو
دلیل تشنج
تنشج‌ها می‌توانند بر اثر مشکلات متعددی در بدن ایجاد شوند. هر مشکلی در بدن که منجر به آسیب مغزی شده باشد، می‌تواند به بروز تَشنج منجر گردد. برخی از این عوامل عبارتند از:
- ضربه به سر
- آسیب‌های مغزی یا وجود نقص در بخشی از مغز در هنگام تولد
- ترک ناگهانی الکل
- خفگی
- گزیدگی یا گاز گرفتگی
- ترک ناگهانی یک دارو
- استعمال نادرست و خودسرانه‌ی دارو
- صرع
- تب شدید
- فشار خون بسیار بالا
- کاهش شدید قند خون
- عفونت‌های مغزی مانند مننژیت
- شوک الکتریکی
- عدم تعادل در الکترولیت بدن
- ترومای سر
- اختلال در عملکرد کلیه یا کبد
بیماری تشنج می‌تواند ارثی نیز باشد. بنابراین در صورت وجود این مشکل در خانواده‌‌تان پزشک خود را در جریان بگذارید. در نهایت، برخی از تشنج‌ها به‌ویژه در کودکان، ممکن است بر اثر عوامل ناشناخته روی دهند.
عوارض و اثرات تشنج
درصورت عدم اقدام به موقع و مناسب برای درمان تشنج، ممکن است به مرور علائم آن شدیدتر و مدت زمان حمله نیز طولانی‌تر شود. حتی امکان دارد بیمار بر اثر تشنج طولانی به کما برود و حتی گاهی نیز تشنج منجر به مرگ میشود. افتادن و سایر آسیب‌هایی که بر اثر این افتادن بیمار را تهدید می‌کنند از اثرات رایج تشنج هستند. توصیه میشود که بیماران مبتلا به صرع، همیشه از دستبند مخصوص هشدار‌دهنده‌ی این بیماری برای اطلاع اطرافیان و کمک‌رسانی به‌موقع استفاده کنند.
تشخیص نوع تشنج
غالبا تشخیص نوع تَشنج برای پزشک هم دشوار است. بنابراین پزشک برای تجویز درمان مناسب برای بیمار، از تست‌های تشخیصی ویژه استفاده می‌کند. فرایند تشخیص به این صورت است که ابتدا پزشک با بررسی سوابق پزشکی بیمار به دنبال علت یا عواملی احتمالی بروز تشنج می‌گردد. برای مثال استرس‌های شدید، سردرد‌های میگرنی، بی‌نظمی و اختلالات خواب از عواملی هستند که علائمی شبیه به تشنج دارند. در گام بعد پزشک با انجام تست‌های آزمایشگاهی مخصوص، عواملی احتمالی بروز فعالیت‌های تشنج‌‌گونه را شناسایی می‌کند. این تست شامل بررسی مایع مغزی-نخاعی (Spinal Tap) برای تشخیص احتمال عفونت‌های مغزی، آزمایش خون برای بررسی عدم تعادل الکترولیتی، سم‌شناسی برای بررسی داروها و سموم احتمالی موجود در بدن و بررسی امواج مغزی در طول تشنج برای تشخیص نوع تشنج هستند. هم‌چنین اسکن‌های تصویری نظیر ام آر آی، با ارائه‌ی تصویر از امواج مغزی، در تشخیص موارد غیرطبیعی، وجود تومور، یا مسدود بودن احتمالی یکی از عروق خونی در مغز که می‌توانند سبب بروز تشنج شود، به پزشک کمک می‌کند.
درمان تشنج
انتخاب و اجرای درمان مناسب برای تَشنج توسط پزشک، به علت بروز آن بستگی دارد. در واقع درمان اصلی تشنج، با رفع علت بروز آن صورت می‌گیرد. درصورتی که تشنج به دلیل ابتلای فرد به صرع باشد، معمولا از گزینه‌های درمان دارویی، تحریک عصب یا رژیم غذایی خاص معروف به رژیم کتونی، و یا جراحی به‌منظور اصلاح موارد غیرطبیعی موجود در مغز، استفاده میشود. پیگیری مداوم و رعایت نظم در فرایند درمان، به موفقیت در کاهش یا توقف علائم تشنج کمک شایانی می‌کند.
چگونه به افراد مبتلا به تشنج کمک کنیم؟
اولین قدم برای کمک به این افراد، سالم‌سازی و متناسب‌سازی محیط اطراف با شرایط بیمار، برای جلوگیری از بروز هر نوع آسیب احتمالی است. اقدامات اولیه درصورت بروز حمله شامل موارد زیر است.
هنگام بروز حمله، فرد را به پهلو خوابانده و یک بالش زیر سر او قرار دهید.
تا اطمینان از پایان حمله در کنار بیمار بمانید.
درصورت مشاهده‌ی هر کدام از موارد زیر بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید:
- در صورتی که فرد پس از پایان حمله بیدار نشود.
- در صورتی که زمان تَشنج بیش از 3 دقیقه به طول بینجامد.
- در صورتی که تَشنج تکرار شود.
- تشنج در افرادی که هرگز سابقه‌ی تشنج نداشته‌اند.
- در صورت بروز تَشنج در افراد باردار.
از آنجا که پس از شروع تشنج امکان متوقف کردن آن وجود ندارد، در نظر داشته باشید که برای کمک باید خونسردی‌تان را حفظ کنید. آکادمی عصب‌شناسی آمریکا دستورات زیر را به منظور کمک‌رسانی به افراد حین تشنج منتشر کرده است:
به‌محض مشاهده‌ی علائم تشنج، زمان آن را در نظر داشته باشد. معمولا تشنج‌ها بین 1 تا 2 دقیقه زمان می‌برند. درصورتی که مدت زمان تشنج در بیمار مبتلا به صرع بیش از 3 دقیقه طول کشید، به سرعت با اورژانس تماس بگیرید.
فرد را به پهلو بخوابانید تا کف یا استفراغی که از دهان‌شان خارج میشود، وارد مجرای تنفسی‌شان نشود.
اگر فرد در حالت ایستاده دچار تشنج شد، ، بلافاصله او را در آغوش بگیرید و سعی کنید وی را روی زمین بخوابانید تا مانع افتادن او شوید.
هرگز سعی نکنید بدن فرد را در حین تشنج نگه دارید.
بیمار را از مبلمان یا اشیائی که درصورت افتادن، موجب آسیب دیدن او می‌شوند، دور نگه داشته‌اید.
هیچ جسم خارجی در دهان فرد قرار ندهید.
مراقبت‌های بعد از تشنج
- بیمار را از نظر احتمال آسیب‌دیدگی بررسی کنید.
- جای راحت و امنی را برای استراحت بیمار فراهم کنید.
- اگر درطول حمله امکان خواباندن بیمار به پهلو وجود نداشت، پس از اتمام تشنج حتما این کار را انجام دهید.
- درصورت مشکل تنفسی با کمک انگشت‌تان دهان بیمار را از بزاق یا استفراغ پاک کنید و هر لباس یا زیورآلات تنگی را از دور گردن و مچ دست بیمار باز کنید.
- با پرسش‌های مانند نام، مکانی و زمانی که در آن قرار دارد و غیره، سطح هوشیاری بیمار را چک کنید. البته احتمالا بیمار پس از گذشت چند دقیقه از پایان تشنج، قادر به بدست آوردن هوشیاری کامل خود و پاسخگویی به پرسش‌های شما خواهد بود.
- تا زمانی که بیمار هوشیاری خود را به‌طور کامل به دست نیاورده است، چیزی برای خوردن و آشامیدن به او ندهید.
- تا زمانی که بیمار هوشیاری کامل خود را به دست آورد، در کنار وی بمانید.
مواجهه با صرع
بیماران مبتلا به صرع، درصورت برخورداری از حمایت مناسب، قادر به ادامه‌ی زندگی مانند افراد عادی هستند. برخی از شیوه‌های مواجهه با صرع که لازم است توسط خود بیمار و اطرافیانش رعایت شوند، عبارتند از:
- ارتباط مداوم با پزشک متخصصی که بیمار با او احساس آرامش و اعتماد دارد.
- آگاه‌سازی خانواده، دوستان و اطرافیان بیمار توسط خود فرد یا پزشک معالج در مورد صرع و نحوه‌ی کمک‌رسانی درحین وقوع تشنج (مانند خواباندن به پهلو، گذاشتن بالش در زیر سر و آزاد کردن گردن و مچ و… به همراه اطلاعات دقیقی از داروها و پزشک)
- عضویت در گروه‌های حمایتی این بیماری (از طریق اینترنت یا توصیه‌ی پزشک)
- پیدا کردن و اقدام برای انجام روش‌های درمانی صرع به منظور ادامه‌ی فعالیت‌های معمول زندگی (تحصیل، اشتغال، رفت‌وآمد و …)
- استفاده از تکنیک‌های ریلکسیشن مثل مدیتیشن، یوگا، تای‌چی و تنفس عمیق
جلوگیری از بروز تشنج
در بسیاری از موارد پیشگیری از بروز تقریبا غیرممکن است. اما افراد مبتلا به صرع می‌توانند با پیگیری درمان دارویی و سایر مراقبت‌های درمانی مطابق با نظر پزشک، به همراه رعایت سبک زندگی مناسب، تا حد زیادی ریسک بروز تشنج‌ها را کاهش دهند. استفاده از تکنیک‌های کاهش استرس، رژیم غذایی سالم، استراحت کافی، و اجتناب از مصرف خودسرانه‌ی دارو برای تحقق این هدف بسیار موثر است.